Odisha eyaletinde yapılmış bulunan Konark – Güneş Tapınağı hayret verici özellikleriyle büyük bir ilgi toplamaktadır. 1250 yılında Kral 1. Narasimhadeva tarafından yaptırılan tapınak 1984 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası listesine girmiştir. Tapınağın çok ince taş işçiliği ile işlenmesi bir yana devasa boyutlardaki atların çektiği bir arabanın güneşi izlemesinin canlandırılması ve buna bağlı olarak zamanı 1.5 dakika hassaslıkta gösteren bir Güneş Saatine sahip olması da çok ilginçtir.
Konark tapınağı Hindu dininde “Surya” isimli Güneş tanrısına adanmıştır. İlk yapıldığında geleneksel mimariye uyularak iki bölümde oluşturulmuştu. Ana tapınak bölümü olan “Sikhara” 70 metre yüksekliğindeydi, ancak bu bölüm zamanla yıkılmış ve günümüze ulaşamamıştır. Günümüze kadar gelmiş olan “Mandapa” bölümünün yüksekliği 30 metre kadardır. Tapınağın ana figürü olan, dev bir araba, atları, tekerlekleri ve taşıyıcı gövdesiyle sanki hareket edecek gibidir.
Konark güneş tapınağı, Hindistan’da Odisha eyaletinde Puri şehrine 35 km ve Bhubaneswar şehrine 65 km uzaklıktadır. Siyah granitten yapılan tapınağın inşasının 16 yıl sürdüğü tahmin ediliyor. Tapınak, kubbesinin siyah görünümlü taş yapısıyla “Black Pagoda” diye de isimlendirilir. Buna karşılık Puri şehrindeki Jagannath Tapınağı ise beyaz taş yapısıyla “White Pagoda” olarak bilinir.
Hindu mitolojisindeki inanışlara göre, Güneş Tanrısı her gün sabah doğar, arabasıyla birlikte göklerden geçer ve batıdan kaybolurdu. Bu tapınağın bütününe gün doğumu ve gün batımı sırasında biraz uzak mesafeden bakıldığında bu devasa aracın güneşi arkasına yüklemiş ve götürüyormuş gibi görülür.
Bu tapınak, zamanla bağlantılı çok sayıda sayısal mistisizmi de içeren yapısıyla da eşsizdir. Güneş, gökyüzünden geçtiği süre boyunca bu tapınak üzerindeki güneş saati (saatleri) ile size zamanı gösterir. Arabanın, Hint kozmoloji ve gökbilim bilgilerine göre düzenlenmiş ve güneş ve ayın evrelerini gösteren 24 adet dev tekerleği vardır. Her bir tekerleğin 8 kolu günün 8 periyodunu simgeler ve bu, Hindistan’ın geleneksel evren tasviri sistemiyle de uyumludur.
Tapınak, 12 çift tekerleği olan devasa bir araba olarak tasarlandı. Güneşin ilk ışınlarının ana girişe düşmesini sağlamak için sembolik motiflerle şekillendirildi.
Tapınak hakkında anlatılan inanılması güç bir hikayeye göre kubbeye ağır bir mıknatıs yerleştirilmişti ve koyulan her iki parça taştan sonra bir demir plaka dizilmişti. Tapınağın merkezindeki ana tanrı, mıknatısların etkisiyle havada duruyordu. Bu sistem, tapınağın tavanının çökmesi sonucunda kayboldu. Ana salon günümüzde de çökmüş olan tavan nedeniyle gezilememektedir.
Tapınağın yerleşimi, sabahları deniz kıyısına düşen ilk güneş ışınlarının önce Nata Mandir’e gelmesi, daha sonra ana kutsal alanı aydınlatması ve buradaki tanrı heykelinin ortasına yerleştirilen elmastan yansımasını sağlayacak şekilde düzenlenmişti. Bu olay, sabahın erken saatlerinde görülebilirdi ve sadece birkaç dakika sürerdi.
Tapınaktaki devasa 12 araba tekerleği zamanı 1,5 dakikaya kadar hassaslıkta gösterebilmek için bir saat kadranı gibi tasarlanmıştır. Saatin kaç olduğunu hesaplayabilmek için, tekerleğin merkezine dikey olarak uzun bir çubuk yerleştirmeli ve gölgenin nereye düştüğüne bakılmalıdır. Her iki geniş kolun arasındaki mesafe üç saatlik zamana denk gelir. (180 dakika). Her iki kol arasındaki süre, ince kollar tarafından üçe bölünür. (90 dakika). Her 90 dakikalık bölüm, kenardaki 30’ar boncuk ile de üçer dakikaya bölünmüştür. Gölgenin boncukta nereye düştüğüne bakılarak, 1,5 dakikaya kadar bir hassaslıkla saatin kaç olduğu hesaplanabilir.
Ancak, yılın her ayı için belirli bir tekerleğin seçilmesi gerekir. Başka güneş saatlerinde aylık sapmaları ortadan kaldırmak için güneşin yanal hareketini de kapsayacak şekilde yıldızsal düzeltmeler vardır, Konark Tapınağında her ay için farklı tekerlek kullanılarak bu sapmalar ortadan kaldırılmıştır.
Madala Panji isimli bir kişiye ait palmiye yapraklarında bulunan planlarda, Puri’deki Jagannath Tapınağı ile birlikte Konark Tapınağının da yapıldığı döneme ait çizimleri vardır. Bu çizimlerde tapınağın şimdi bilinmeyen “Shikara” bölümünü de içeren tam görünümlü diyagramları bulunmaktadır. Bunlar, tapınağın 16. yüzyıldaki orijinal durumuna ait görsel ipuçlarıdır. Bu çizimlere dayanarak yapılan tahmini tapınak planı ektedir.
Tapınak, muhteşem bir şekilde dekore edilmiş 24 tekerlek üzerinde 7 büyük at tarafından çekilen büyük bir araba şeklinde tasarlanmıştır. 24 tekerleğin altısı ana tapınağın her iki tarafında, dört tekerlek önde ve iki tekerlek de doğu cephesindeki basamakların iki tarafında bulunur.
Konark tekerleklerinin anlamının ne olduğu konusunda çeşitli teoriler öne sürülmektedir.
– Bazılarına göre, 7 at, haftanın yedi gününü ve 12 çift tekerlek, yılın 12 ayını temsil eder. 24 tekerlek, günün 24 saati anlamına gelir ve 8 büyük kol, üçer saatlik süreyi gösterir.
– Başka bir görüşe göre, arabanın tekerlekleri ‘Yaşam Çarkı’ dır. Yaratılışın, gelişmenin ve bilgiye ulaşmanın başarılması döngüsünü tasvir ederler.
– Bir başka görüşe göre 12 çift tekerlek 12 burcu temsil eder.
– Bazıları da Konark Çarkının Budistlerin Dharma Chakra’sı ile aynı olduğuna inanıyor. Dharma Çakra bilindiği gibi, Karma Çarkı veya Evrensel Yasa Çarkı anlamına gelir.
