Veda’lar Hindistandaki Hindu dininin temelini oluşturan şiirsel anlatımlı dini metinlerdir. Vedaların ortaya çıkış tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte M. Ö. 1500 – 1000 yıllarına kadar geri gittiği tahmin edilir. Veda şiirleri, Veda ilahileri ve hatta Veda Dini olarak isimlendirilen bu şiirsel bilgiler önceleri dilden dile sözlü olarak geçmiş, daha sonra yazılı hale getirilmiştir. Vedaların tamamı 20.379 mantradan oluşmuştur.
Dört Veda vardır.
- Rigveda : Bilgiye övgü
- Samaveda: Müzik bilgisi
- Yajurveda: Kurban törenleri
- Atharvaveda: Büyüler kitabı
Rigveda yazıları 10 kitapta toplanmış 1.028 şiirden oluşur. Bu şiirlerdeki toplam mantra (beyit) sayısı 10.600 adettir.
Zerdüşt’lük ise İran topraklarında M. Ö. 500 yıllarında ortaya çıkmış bir dindir. Zerdüşt peygamberin konuşmaları ve öğütleri Avesta ismindeki bir kitapta toplanmıştı. Bu kitapta kullanılan dil zaman içinde Avesta dili ismiyle yaygınlaşmıştır.
Veda dini ile Avesta kitaplarının içeriklerinde bazı paralellikler olduğu, çeşitli dini terimlerin birbirine aynı veya yakın olduğu yapılan araştırmalarla ortaya çıkmıştır. Birbirine coğrafi olarak uzak olan Kuzey Hindistan ile Kuzey İran arasında bu etkileşimlerin nasıl gerçekleştiği hep ilgi çekmiştir. Ekteki yazıda bu iki din arasındaki paralellikleri ele aldım.
Veda ve Avesta (Zerdüşt) dinleri Proto-Hint-İran mitolojisi temelli iki dindir. Bunlar, temelde birbirine akrabadır. Her ikisi de yerel Proto-Hint-İran rahiplik geleneği ile ilişkilidir. Buna Vedik geleneklerde Brahmano-Athravanic rahiplik geleneği denir. Veda rahipleri “Brahminler” ve Avesta rahipleri ise “Athravanlar” olarak adlandırılır.
Her iki gelenek de Brahmino-Athravanic rahiplik kurumlarını oluşturmuş ve törensel geleneklerini yerel çeşitlemelerle zenginleştirmiştir. Bu gelenekler sosyal geçişimler sırasında bölünmüş ve bozulmuş olsa da, ortak atalardan kalma dini gelenekler korunmuştur.
Her iki gelenekte de görülen paralelliklerden bazıları şöyledir: Kutsal ip bağlama törenlerinin bir çeşidi, ayinlerde ateşin kullanımı, yajñá / yasna, soma / haoma ile ilişkili kutsal nektar ayinlerinin uygulanmaları vb. Bu tip paralellikler birbirine akraba ritüeller olduğu için kolaylıkla ayırt edilir.
Bu gelenekler;
- barhis kutsal ot / baresma kutsal dalların kullanımı,
- ritüellerde süt kullanımı,
- kutsal sözlerin gücüne inanç (mantra / manthra),
- beden sıvılarının ve cesetlerin kirli kabul edilmesi dahil belirli saflık yasaları,
- gıda tabuları
- kendilerini saf olmayan – arındırılmamış yabancılardan (Anarya, Mleccha / Anairya) ayırma
- ve saf olmayanlarla cinsel ilişki kurmama ve evlenmeme.
şeklinde ortaya çıkar.
Bu gelenekler, Vedik din ile Zerdüşt dinini birbirine bağlayan köklerdir. Ayrıca hem Rigveda hem de Avesta’nın çeşitli bölümleri, dört ana toplumsal katmanın (kastların) varlığından bahseder. Burada da paralellikler görülmektedir.
Rigveda’ya göre toplumsal katmanlar : 1. Brahminler (rahipler), 2. Rajanyas (asil savaşçılar), 3. Vaishyas (loncalar), 4. Shudras (işçiler).
Avesta’ya göre toplumsal katmanlar : 1. Athravans (rahipler), 2. Rathaeshtars (şövalyeler), 3. Vastryas (çobanlar), 4. Huitis (işçiler).
Sanskrit dilinde ve Avesta dilinde birbirine benzeyen ve anlamı da aynı olan pek çok kelime vardır. Gündelik hayatta kullanılan kelimeler arasında:
- baba: pitr / patar,
- anne: matr / matar,
- rüzgar: vata / vata,
- su: ap / ap,
- at: ashva / aspa,
- inek: gau / gao,
sayılabilir.
Bazı soyut ve metafizik terimler daha sonraları ortaya çıkmış gibi görünmektedir ve birbirleriyle çok da ilgili değil gibidir.
- ruh : atman / urvan,
- brahman / khvarenah.
- sunu: miyedha / myazda
Hem Rigveda hem de Avesta, kutsal güçlere adanmış çok sayıda ilahi içerir. Avesta metinlerinde, tutarlı bir teoloji ve doktrinlerin sunumuna uygun bir şekilde hazırlanmış pasajlar bulunur. Buna karşılık Rigveda daha dağınık ve daha az organize olmuş doktrinler içerir. Bu durum, Rigveda’nın felsefi soruları yanıtlamaktan çok, pratik arayışla ilgili olması ile açıklanabilir.
Rigveda, gökleri ve yeri Rta / Asha ile arındırma ve kutsal dünyayı bozan Druhalar / Drujlerle savaşma görevini vurgulayan bir metin içerir.
“Dünyanın her iki bölgesini de Rta ile temizliyorum, büyük Indraless Druhaları yakıyorum.” (Rigveda 1: 133: 1)
Avestanın temel teması, Sağ (lık), Asha karşısında yanlış(lık), Druj dualitesidir, burada Asha yüceltilmesi gereken ve arzu edilen her şeydir ve Druj, savaşılması gereken ve arzu edilen her şeydir.
“Bizi düşmanımızdan, nefret duygusundan uzak tut, Ey Mazda ve Armaiti Spenta! Mahvol, ey şeytani Druj! Mahvol, ey iblisin kuluçkası! Yok ol, ey iblisin yaratılışı! Mahvol, ey iblisin dünyası! Yok ol ey Druj! Acele et, kuzeydeki bölgelerde yok ol ey Druj! Asha’nın yaşayan dünyasını asla ölüme teslim etme!” (Avesta, Kem-na Mazda)
Rigvedik metinler hem biriktirilmiş Karmaların olumsuz sonucu olarak yeniden doğuşun (reenkarnasyonun) yaşanacağını hem de kendini bedenden özgürleştirme amacına olan inanç eksikliğini gösterir.
“Bizi ölümün avı olarak teslim etme, Ey Soma, yine de yükselen Güneş’e bakmamıza izin ver. Geçen günlerle yaşlılığımız iyi olsun. Nirrti’nin uzak yerlere gitmesine izin ver. Ey Asuniti, ruhu içimizde tut ve yaşamamız gereken günleri daha da uzat. Hâlâ güneş ışığına bakabilelim. Sana getirdiğimiz yağ ile bedenini güçlendir. Görüşümüzü tekrar bize ver Ey Asuniti, bize nefesimizi ve neşemizi tekrar ver. Güneşin yükselmesine uzun süre bakabiliriz; Ey Anumati, iyilik et ve bizi kutsa. Dünya bize geri gelsin. O, senin yaşamsal ruhun, Tanrıça Cennet ve orta hava onu geri yüklesin. Soma bize bir kez daha bedenimizi versin ve Pūṣan huzur ve rahatlığın yolunu göstersin.” (Rigveda 10: 59: 4–7)
Bu ifadeler, bedenin karma ve dünyevi bağlar tarafından yaratılmış bir hapishane olduğu şeklindeki Hindu dini görüşlerinden tamamen farklıdır. Rigveda inancındaki bu insanlar bedenlerinde olabildiğince uzun süre yaşamak ve ölümlerinin ardından tanrıların armağanı olarak bedenlerini yeniden kazanmak için dua ettiler. Zerdüşt peygamberin, öümsüz bedende tekrar dirilişin yaşanacağını anlatan kehaneti, onların umutlarını besledi.
Zerdüştler, beklenen dirilişten önce, ölen kişinin hayaletlerinin iki dönüştürülmüş köpek tarafından korunan seviyelerinden birinde olduğuna inanırlar. Rigvedik insanlar, ölen kişinin atalarına katılmasını yeniden doğacağını bekleyen Hindu geleneğine inanmıyordu. Bu nedenle hem Vedik hem de Avesta halkı, atalara saygı duyan Pitru Paksha / Frawardigan ritüellerini uyguladılar. Bu gelenekler günümüze “yaşlılara saygı” geleneği olarak geldi. Günümüzde İran’da bu gelenek halen sürdürülmektedir.
“İlerleyin, yaşlı babalarımızın önümüze çıktığı kadim patikalara gidin. Her iki Kralın, Tanrı Varuna ve Yama’nın kutsal yiyeceklerinin tadını çıkarmasına, bakmanız yeterli.
Yama ile tanışın, Babalarla tanışın, en yüce cennette özgür veya düzenli eylemlerin erdemiyle tanışın. Günahı ve kötülüğü bırakın, yuvanızı yeniden arayın ve ihtişamla ışıl ışıl başka bir bedeni giyin.
Öyleyse gidin, gidin, her yöne uçun. Atalarınız size bunu sağladı. Yama ona günler, ışık ve su huzmeleriyle bezenmiş dinlenebileceği bir yer verdi.
Sarama’nın yavruları olan mutlu yolunuzda koşun ve iki köpeği, dört gözlüleri aşın.
Yakında, Yama ile birlikte sevinecekleri nazik Babalarınıza çekilin.” (Rigveda 10: 14: 7-10)
(Yezd’teki Zerdüşt tapınağı binasının çatısında “Fravahar” denilen kuş-adam sembolü vardır. Bu sembolün açıklaması şöyledir. Üç katlı tüyleri olan kanatlar, Zerdüşt dininin temelini oluşturur ve düşüncede, sözlerde ve davranışlarda saf olmayı temsil eder. Üst kanatlar düşünceyi, orta kanatlar sözleri, alt kanatlar ise eylemleri gösterir. Kuyruk ise kötülük sembolüdür. Kuş adamın elindeki çember iyiliği, belindeki çember ise iyilik ve kötülüğün buluşmasını simgeliyor. Sol tarafa doğru olan baston iyiliğe doğru adım atmayı, diğeri ise gerilemeyi ve kötülüğe doğru gitmeyi simgeliyor.)
© Zafer Bozkaya
Brahmanik ve Athravanik gelenek arasında önemli bir fark vardır: Brahman geleneği, zaman içinde Hindistan’da bir düşüş dönemine girdi. Vedik kökenli ama Hindu inancındaki kişiler Vedik ritüellerin kendilerine etkili bir şekilde yardımcı olmasını beklediler, ancak hırslı kralların kanlı fetihlerinde, çoğu Brahminlerin yetersiz olduğunu ya da ritüellerin işe yaramadığını gördüler. Giderek birçok Vedik Hindu, Brahmanik olmayan geleneklere dönmeye başladı. Brahminler en sonunda, Hindu geleneklerle savaşmak için bazı yaygın Vedik olmayan fikirleri ve popüler Vedik olmayan dinsel halk geleneklerini inanışlarına dahil etmeyi seçtiler. Bu yapılanlar işe yaradı, ancak Vedik geleneklerde yozlaşmaya ve bozulmaya neden oldu. Böylece günümüzdeki Hindu dini güçlenmeye başladı.
Avestan toplumunda ise bozulma daha önce ortaya çıktı. Akıncılar yerleşim yerlerini yağmaladığında ve eski rahiplerin bazıları daha fazla hayvan kurban edilmesini talep ettiğinde, Athravanlı Zerdüşt peygamber ortaya çıktı. O, bu dünyanın şu anda kutsal ve şeytani güçler arasında bir çatışma durumunda olduğunu ve doğru Athravanic ritüellerin bile mükemmel uyumu sağlayamayacağını anlattı. Ona göre, bir kısım rahiplerin aslında kutsal varlıklara değil, her şeyi daha da kötüleştiren iblislere (örneğin lndra) tapmaları ve hayvan kurbanları gibi bazı ritüellerin şeytani olması nedeniyle yaşanan ortam bozulmuştu. Tek nihai Tanrı tarafından sağlanan haklılığın nihai zaferini kehanet etti, herkesi, Athravanik ritüellere sıkı sıkıya bağlı kalarak şeytani düzensizlikle savaşmaya çağırdı.
Sonuçta bu, Brahmino-Athravanic geleneğin İran ayağının çökmemesini ve büyük ölçüde Brahmino-Athravanik olmayan hareketlerle değiştirilmesini önlemeyi sağladı. Zarathushtra tarafından uygulanan reformla Avestan dini bu krize dayanabildi. Buna karşılık reform görmemiş olan Vedik din, çöktü.
